#سؤال

فرق میان مبنی و غیر منصرف چیست!؟

#پاسخ

در بناء اسم وجود یک قسم از اقسام شباهت اسم به حرف کافیه. لکن در غیر منصرف شدن اسم وجود دو شباهت اسم به فعل لازم است به این بیان :
در اسم غیر منصرف باید دو علت از علل نه گانه یا علت واحدی که قائم مقام دو علت است باشد‌ و برای هر علتی یک فرعیت است. زیرا یکی از آن ها عدلیت می‌باشد و آن فرع عدم عدل است. و یکی دیگه از آن ها وزن الفعل است و آن فرع وزن الاسم است و...

و در اسمی که دو علت است دو فرعیت می‌باشد در این صورت شبیه به فعل میگرده. چون در فعل نیز دو فرعیت وجود داره :
یکی احتیاج به فاعل داشتن است و اصل عدم احتیاج می‌باشد.
و دیگری مشتق بودن فعل از مصدر است و اصل عدم اشتقاق می‌باشد.

از این رو فعل از اعراب مختص به اسم ( جر و تنوین ) منع شده و اسمی که از دو جهت شباهت به فعل برسونه غیر منصرفه و از جر و تنوین منع میشه.
مانند « أحمد » که‌ در او دو فرعیت است یکی وزن الفعل و دیگری معرفه بودن می‌باشد ، به همین جهت غیر منصرفه و از جر و تنوین ممنوع می‌باشد.

ابن حاجب در « اَمالی » خود در دلیل این فرق گفته:
حرف آنقدر پست و بی ارزش است که یک قسم شباهت اسم به او اسم را از اسمیت دور و به خود نزدیک می‌نماید در حالیکه هیچ مناسبتی میانشان نیست جز در جنس اعم که عبارت است از : کلمه بودن ، لذا یک قسم شباهت حرف در بناء اسم کافی است.

اما شباهت اسم به فعل اگر چه نوع دیگری از شباهت است و اسم رو بی ارزش میسازه، لکن از آنجا که فعل مانند حرف پست نیست، بلکه در خبر واقع شدن با اسم شریک است، یک قسم از شباهت اسم به فعل نمیتونه اسم رو غیر منصرف سازد، بلکه نیاز به دو قسم شباهت داره.

اسمهای علم منصرف در قرآن کریم :

قریش ، لوط ، صالح ، یهود ، انجیل ، توراة ، شیطان ، مسیح ، روح القدس ، نوح ، عاد ، سبأ ، کعبه ، ودّ ، سواع ، نسر ( نام سه بت جاهلی ) هود ، محمد ، شعیب ، عزیز ، ابو لهب .

اسم های علم غیر منصرف :

قارون ، لقمان ، یثرب ، ابراهیم ، هارون ، فرعون ، مصر ، اسرائیل ، یونس ، ابلیس ، آدم ، مریم ، جبرئیل ، میکائیل ، داود ، بابل ، هاروت ، ماروت ، اسماعیل ، یعقوب ، اسحاق ، ثمود ، مدین ، یوسف ، جهنم ، یأجوج ،مأجوج ،سلیمان ، ادریس ، هامان ، رمضان ، یاسین ، یونس ، طالوت ، جالوت ، آذر ، الیاس ، الیسع ، أبابیل ، عمران ، إرَم ، ایوب ، أحمد ، یغوث ، یعوق ( نام دو بت جاهلی ) ، موسی ، عیسی ، یحیی ،
زکریا.

#فرق عذب و عذاب درحالیکه ریشه هر دو ماده «عذب» است.

مُعَذِّبُوهَا عَذَاباً شَدِیداً ( اسراء / ۵۸ )

واژه عذاباً در آیه یادشده اسم مصدر است برای تعذیباً(اسم مصدر باب تفعیل بر وزن فَعال می آید، مثل سلام و تسلیم و کلام و تکلیم)، و عاملِ این مفعول مطلق مزبور هم اسم فاعلش می باشد یعنی مُعَذِّبُوها که دقیقا از جنس عذاباً است که گفتیم این عذاباً اسم مصدر است برای تعذیباً بنابراین، عذاباً ثلاثی مجرد نیست و ثلاثی مجردش عَذْب است که از منظر معنی بین عَذْب و عذاب تفاوت اساسی وجود دارد زیرا
عَذْب، گوارایی است اما عذاب، سلب گوارایی(یکی از معانی مهم باب تفعیل، سلب است، مثل "جَلَّدْتُ البعیرَ" یعنی سَلَبْتُ جِلْدَها؛"پوست شتر را کندم" و مثل"قَشَّرْتُ التُّفّاحَ" یعنی" پوست سیب
را کندم" و به شکنجه دادن و شکنجه از آن جهت تعذیب و عذاب گویند چون تعذیب و عذاب، گوارایی و خوشی و رفاه و راحتی را از آدم می گیرد و سلب می کند؛ پس تعذیب یعنی سلبُ الْعَذْبِ و العُذوبة)